بیماری های مارک مرغ و خروس و طیور
بیماری مارک در طیور
بیماری مارک در حقیقت یک نوع ازدیاد سیستم لنفاوی است. بنام های فلج مرغان، لمفوماتوز عصبی، لمفوماتوز احشایی، لکوزحاد، فلج منتشر، نادیده شده که بسیاری از اندام ها و بافت ها را مبتلا کرده و تمایل خاصی به اعصاب سطحی دارد. مارک در سال ۱۹۰۷ یک بیماری را در چهار جوجه خروس در مجارستان که دارای علائم اختلال در حرکت و تورم سراسری اعصاب بود و گزارش نمود. سپس بیماری در آمریکا، هلند، انگلیستان، آلمان، ژاپن و تقریبا تمام دنیا مشاهده گردید. وقوع بیماری در ایران متداول است. بیماری مارک اصولا مرغان را آلوده کرده ولی بیماری در بوقلمون، قرقاول، مرغابی، قو، کبک، بلدرچین دیده شده و جراحاتی نظیر مارک در غاز، قناری و مرغ عشق نیز گزارش گردیده است. در سال ۱۹۶۱ بیگزوکمپبل نام مارک را برای بیماری پیشنهاد نمود که در سال ۱۹۶۲ این نام توسط اولین کنفراس جهانی انجمن بیماری های طیور پذیرفته است. بیماری مارک، بیماری ویروسی بسیار مسری در طیور که با لنفوم T و بزرگ شدن اعصاب محیطی مشخص میشود. معیارهای استاندارد تشخیص شامل شرح حال، علائم بالینی، کالبدگشایی ناخالص و هیستوپاتولوژی است. بیماری مارک یا MD یا فلج پرندگان گه در میان ماکیان شیوع دارد، از طریق ویروس هرپس یا همان ویروس تبخال به جوجه منتقل میشود. این ویروس مانند تمامی ویروس های هرپس وقتی به بدن پرنده راه پیدا میکند، باعث آلوده شدن بدن پرنده تا پایان عمر میشود. ویروس هرپس بیش از ۱۲ ماه در محیط با دمای بین ۳۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد زنده و فعال میماند، بنابراین کنترل آن دشوار است. درصد درگیری گله به علائم بالینی بیماری مارک به سویه ویروس و نژاد پرنده بستگی دارد. مرغ های تخمگذار ( به خصوص لگهورن ها) نسبت به نژادهای گوشتی آسیب پذیرتر هستند.
سبب شناسی بیماری مارک در طیور
در ایجاد بیماری مارک دو عامل موثر است. ویروس ایجاد کننده بیماری و عوامل دیگری که در شدت و وقع بیماری دخالت دارند.
۱. ویروس ایجاد کننده بیماری: بیماری مارک، بیماری عفونی و خیلی واگیری است که با تزریق خون یا تزریق سلول های توموری از طیور آماده میتوان به سهولت طیور جوان را آلوده ساخت. هرپس ویروسی از گروه هرپس وابسته به سلول که در گروه سپتومگالوویروس قرار گرفته عامل بیماری شناخته شده است عامل بیماری در آزمایش cofal و پدیده Rif منفی بوده و PH کمتر از ۵/۵ و بیشتر از ۴/۸ برای آن زیان آور است. اسید نوکلئیک ویروس DNA میباشد. اگر چه ویروس وابسته به سلول میباشد و نمی‌تواند در محیط خارج از بدن بیماری زایی خود را حفظ نماید ولی سلول های اپتیلیوم ریشه پرها قادرند که چه در کشت بافت و یا در طیور ایجاد ویروس غیروابسته به سلول بنمایند. سویه های ویروس مارک از نظر بیگلری زاری با هم فرق دارند. بعضی از سویه ها کاملا بیماری زا بوده و شکل حاد بیماری بیماری ایجاد می‌کنند. بعضی که کمتر حاد می‌باشند شکل کلاسیک ایجاد کرده
و بعضی ها غیر بیماری زا می‌باشند. تمام انواع ویروس در کشت کلیه جوجه و فیبروبلاست جین جوجه و اردک ایجاد جراحات مشخص CPE مینمایند.
اگر ویروس را از راه غشا کوریوالانتیوک، کیسه زرده و یا داخل رگی به جنین تخم مرغ تزریق کنیم جراحات آبله مانند (pock) روی پرده کوریوالانتوییک بوجود می آید. برای تیتره کردن سلول های حاوی ویروس و یا ویروس های غیر وابسته به سلول از کشت بافت و یا تخم مرغ جنین دار میتوان استفاده نمود. ویروس از سلولی به سلول دیگر توسط رابطی که بین سلول هاست سرایت مینماید و وقتی که ویروس وارد یک سلول میشود به تمام سلول ها سرایت نموده و آن ها را آلوده می‌سازد. این ویروس در داخل هسته سلول میباشد. قطر ویروس های درون خون یا تومورها ۸۵ تا ۱۰۰ میلی میکرن میباشد در حالیکه ویروس های موجود در اپیتلیوم ریشه پرها به علت پوششی که در اطراف وجود دارند به قطر ۲۷۰ تا ۴۰۰ میلی میکرن دیده می‌شوند. ویروس ها بدون پوشش خیلی زود به محض خروج از سلول قدرت بیماری زایی خود را از دست میدهند. حرارت ۵۶ درجه در ۳۰ دقیقه ویروس را بی اثر می‌سازد و برای نگهداری باید آن ها را در سرمای -۱۹۶ درجه حفظ نمود. در حال که ویروس های دارای پوشش به صورت لیوفیلیزه در حرارت آزمایشگاه به خوبی حفظ می‌شوند. برای ویروس های مارک یک نوع آنتی ژن به نام هاي A B C ساخته شده که تماما د سلول های کشت کلیه جوجه آلوده موجود می‌باشند و فقط آنتی ژن نوع A در مایع رو موجود است. غلظت این آنتی ژن در اثر کشت های متوالی در کشت سلولی کم شده و در اثر کشت های مکرر ویروس های تخفیف حدت یافته از بین می‌رود. پادتن ضد ویروسی را میتوان در سرم مرغ های شفا یافته از بیماری بوسیله واکنش های رسوبی یا فلورسانت آنتی بادی و یا هماگلوتیناسیون پاسیو با ثبات رسانید. به خصوص از واکسن رسوبی برای تشخیص مارک زیاد استفاده میشود. یک نوع هرپس از بوقلمون جدا شده که تقریبا در اکثر گله های بوقلمون موجود است. این ویروس از نظر پادگنی شبیه به ویروس بیماری مارک بوده ولی برای مرغ و بوقلمون بیماری زا نیست و امروزه برای واکسن از آن استفاده میشود.
۲. عوامل دیگر موثر در وقوع بیماری: غیر از ویروس که عامل اصلی وقوع بیماری است عوامل همراه با پرنده محیط بیماری در وقوع بیماری اهمیت فراوانی دارند. وضعیت ژنتیکی میزبان اثر زیاد روی وقوع بیماری دارد. پرنده ای که دارای مقاومت ارثی به بیماری میباشد نسبت به عفونت تجربی حساس میباشد ولی در شرایط طبیعی انتشار و ازدیاد در نسوج بدن بعد از عفونت متوقف میگردد. این نوع مقاومت ژنتیکی است که به طور غالب به ارث می‌رسد. به طور کلی ماده ها از نرها حساس تر می‌باشند. سن در موقع آلوده شدن و وضعیت ایمنی طیور نیز با اهمیت است. طیور با ایمنی پاسیو و یا اکتیو مقاومت بیشتری نسبت به بیماری داشته و حساسیت به بیماری با افزایش سن در موقع آلوده شدن کاهش می یابد. نوع سویه مبتلا کننده و میزان ویروس وارد شده در بدن در شدت بیماری موثر میباشد. غیر از عوامل محیطی که در اطراف طیور ویروس را نگهداشته و بر روی آن تاثیر می‌گذارند عوامل دیگر محیطی اطراف پرنده نیز در افزایش وقوع بیماری موثرند. استرس ها مثل حرکت، واکسیناسیون بر ضد بیماری های دیگر، قطع نوک و تغییرات غذا درای اهمیت فراوان میباشد. ازدحام، رطوبت زیاد، افزایش گاز اکسیدوکربن، بیماری های باکتریایی، ویروسی و کوکسیدیوز در شدت بیماری موثر می‌باشند.
طرز انتقال و واگیری بیماری مارک در طیور
بیماری در میان توده های طیور منتشر شده بوده و علیرغم انتشار عفونت، غیر قابل پیش بینی بودن وقوع آن از شمای اصلی بیماری است. تلفات بین گله ها و همچنین سالن های یک مرغداری متفاوت است. درباره تناوب بین ویروس تولید کننده شکل کلاسیک و حاد مارک اطلاعات کامل در دسترس نیست به هر حال ممکن است هر سه نوع ویروس در یک گله موجود باشد. سنی که در ِن سن عفونت اتفاق می افتد متغیر است ولی تحت شرایط تجارتی معمولا در هفته اول بعد از تولد است. یک گله آلوده در تمام طول عمر عفونی باقی مانده و بسیاری از طیور دفع ویروس را ادامه میدهند. ویروس به سرعت از گله آلوده به گله سالم از راه هوا منتشر میشود و از پرنده ای به پرنده دیگر به وسیله تماس مستقیم و غیر مستقیم انتقال می یابد. دستگاه تنفس احتمالا مهم ترین راه ورود ویروس بود ولی انتقال از راه های چشم و بینی و گلو نیز انجام میگیرد. شواهدی بر انتقال بیماری از راه تخم موجود نیست. ویروس در بزاق، ترشحات بینی و نای، مدفوع و سلول های اپتلیال ریشه پرها وجود است به نظر می‌رسد که سلول های ریشه پرها مهم ترین منبع عفونت بوده و پوسته پرها در بستر و گرد و خاک مرغداران مسئول عفونت زایی باشد. بستر آلوده بعد از ۱۶ هفته نیز حاوی عامل انتقال بیماری میباشد.
پشه های کولکس پی پینس و کولکس کینکوفاسیاتوس بعد از خودن خون پرنده مبتلا فقط در صورت تزریق شدن به داخل شکم جوجه ها بیماری زا بوده اند. انتشار بیماری از گونه ای به گونه دیگر مثلا از مرغابی به بوقلمون و بالعکس تقریبا هیچ است. عوامل متعددی روی شدت بیماری در یک پرنده و شدت بیماری و واگیری بیماری در یک گله اثر می‌گذارند. غیر از وضعیت ژنتیکی پرنده، جنس و زمان آلوده شدن و عوامل محیطی، پادتن مادری در وقع شدت بیماری موثر است. حتی در حضور ایمنی پاسیو حاصله از پادتن مادری عفونت ممکن است توسعه یابد که بسته به حدت سویه ویروس میباشد. سویه هایی که بیماری زایی بیشتری داشته باشند بیماری شدید تر در یک پرنده و وقوع بیشتر در یک گله را تولید می‌کنند. چون که بیشتر گله ها با بیش از یک سویه ویروس مبتلا می‌باشند بنابراین اگر ابتدا عفونت توسط یک سویه غیر بیماری زا یا سویه خفیف ایجاد شده باشد، مقداری ایمنی ایجاد شده که در نتیجه نسبت به عفونت بعدی با سویه بیماری زا مقاومت بیشتری خواهد بود. اووسیت کوکسیدی ها ممکن است حامل ویروس بوده و کوکسیدیوز نیز خود عامل مستعد کننده برای بیماری میباشد. بعضی از نژاد ها و تیره های مرغ نسبت به این بیماری حساس تر می‌باشند.
تشخیص بیماری مارک طیور با علائم بالینی
معاینات پزشکی در تشخیص بیماری مارک کمک میکند. نشانه های بالینی تا کالبد گشایی در تشخیص بیماری کمک کننده هستند.
۱. فرم عصبی بیماری مارک: فرم عصبی بیماری مارک با یک یا چند مورد از علائم زیر مشخص میشود.
فلج پیش رونده؛ معمولا در ساق پا. پرنده معمولی مبتلا به فلج پا، یک پای خود را به جلو کشیده و پا دیگر را در زیر خود قرار می‌دهد. ابن نتیجه نفوذ لنفوسیت ها در عصب سیاتیک است.
فلج شدن بال ها؛
کاهش وزن؛
تنفس پر زحمت؛
اسهال؛
گرسنگی و مرگ؛ به دلیل ناتوانی در رسیدن به خوراک و آب یا پتی پرندگان دیگر قرار میگیرد.
۲. فرم چشمی ویروس بیماری مارک: رنگ چشم خاکستری و عنبیه بد شکل و حتی وجود تومور در چشم ها_ به دلیل نفوذ لنفوسیت ها در چشم.
۳. فرم پوستی: فولیکول های پر متورم روی پوست که میتواند دلمه های پوسته ای ایجاد کند.
۴. تغییر وزن: اغلب پرندگان بالغ لاغر، ضعیف می‌شوند و پرندگان جوان با کاهش وزن شدید رو به رو می‌شوند.
۵. فرم احشایی مارک: تومور در اندام های داخلی از جمله قلب، تخمدان، کبد، کلبه و ریه. یکی از ثابت ترین نشانه های کالبدگشایی در پرندگان، گشاد شدن رگ های عصبی در طیور است. اعصاب مختلفی به ویژه اعصاب واگ، بازویی و سیاتیک بزرگ شده و رشته های باریک خود را از دست داده اند. همچنین تومورهای لنفاوی گره دار یا در اندام های مختلف به خصوص کبد، طحال، غدد جنسی، قلب، ریه، کلیه، عضله و پرونتریکولوس دیده می‌شوند. بورس به ندرت درگیر تومور میشود و اغلب آتروفیک میشود. در زنانی وه بورس هم درگیر شوند، سلول های تومور به طول معمول در نواحی بین فولیکول ظاهر میشود.
پیشگیری و درمان بیماری مارک در طیور
از آنها که پیشگیری بهتر از درمان است و بیماری مارک هیچ درمانی جز پیشگیری ندارد پس بهتر است برای جلوگیری از هرگونه ضرر و زیانی چند راهکار ساده را به کار بسته و طیور خود را از شر بیماری ریسه کنی چون مارک برای همیشه نجات دهید:
چک کردن بقیه پرندگان در اسرع وقت
ضدعفونی و تمیز کردن منظم محیط نگهداری و تجهیزات
تهیه خوراک با کیفیت
کنترل ورود و خروج
مشاوره گرفتن مرتب از دامپزشک
انتقال پرندگان به جای دیگر هنگام پاکسازی محیط و برگرداندن خاک آن در صورت خاکی بودن کف
مدیریت اصولی و رعایت بهداشت
تهیه گله های مقاوم ژنتیکی
واکسیناسیون طیور در روزهای اول زندگی
اطمینان از جداسازی جوجه های سالم از مریض
جلوگیری از ورود کرک و گرد و غبار آلوده پرندگان مسن به محیط
تنهاترین روش برای مقابله با این بیماری همه گیر واکسینه کردن پرندگان در زمان تولد است. واکسن پولواک مارک واکسنی دوگانه است که مانع از ابتلای طیور به بیماری مارک میشود. واکسن CA126 + Rismavac یک واکسن زنده ترکیبی با واسطه سلولی است که جهت پیشگیری از بیماری مارک در پرندگان استفاده میشود.
نتیجه گیری و ارتباطات
برای یادگیری و آموزش نحوه درمان و یادگیری نحوه و دلایل بروز بیماری مارک طیور هم چنین برای پیشگیری از بروز و خرید تخم نطفه دار و تخم نطفه دار مرغ و تخم نطفه دار غاز و تخم نطفه دار قرقاول و تخم نطفه دار مرغ گوشتی و تخم نطفه دار شترمرغ با کارشناسان شرکت رویال طیور در ارتباط باشید .